نشریه محیط زیست طبیعی

آینده‌نگاری ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی در سکونتگاه‌های روستایی مطالعه روستاهای حوضة آبخیز قلعه‌چای استان آذربایجان‌شرقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی ، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

حوضة آبخیز قلعه‌چای به‌عنوان یکی از حوضه‌های آبخیز دریاچه ارومیه دارای 36 روستا بوده که اغلب در زمینة کشاورزی فعالیت دارند. مشکل اصلی این محدوده از حدود 20 سال گذشته، کاهش مداوم آب در دسترس است. کمبود منابع آب، ضرورت ارتقای بهره‌وری آب را ایجاب می‌کند. هدف پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل مؤلفه ­های کلیدی مؤثر بر ارتقای بهره‌وری آب در 36 سکونتگاه­های روستایی حوضة‌ آبخیز قلعه‌چای و بررسی وضعیت جاری روستاها از نظر مؤلفه‌های کلیدی شناسایی است. جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت پرسشنامه دلفی و با مشارکت خبرگان بوده که با نرم‌افزار میک‌مک تحلیل گردید. تعداد مؤلفه‌های مورد بررسی شامل 20 مؤلفه اثرگذار بر ارتقای بهره‌وری آب می‌باشد. تحلیل داده‌ها منجر به شناسایی 9 مؤلفه کلیدی مؤثر بر ارتقای بهره­ وری آب در محدوده حوضة آبخیز قلعه ­چای شد. مهم‌ترین مؤلفه‌های کلیدی شناسایی شده به‌ترتیب عبارت‌اند از: نوسازی کانال‌ها، کاهش مدت‌زمان آبیاری و افزایش دفعات، کاستن از وسعت اراضی در مناطق پرشیب، بهبود کیفی مدیریت و اتخاذ رویکرد همه‌جانبه، انتقال آب از منبع تا مزرعه با استفاده از کانال‌های سرپوشیده، استفاده از نهاده‌های کشاورزی با نیاز آبی کمتر، پرداخت یارانه برای آبیاری بارانی و قطره‌ای، استفاده از تجهیزات پیشرفته کاهندة مصرف آب و ارتقای مهارت روستائیان در زمینة بهره‌وری آب که با امتیازهای 767، 766، 655، 654، 632، 609، 608، 541 و 496 در اولویت ­های اول تا نهم قرار دارند. نتایج اولویت‌بندی روستاها از نظر مؤلفه‌های کلیدی نشان داد که به ترتیب روستاهای هرگلان، آلمالو و توتاخانه با امتیازهای 0/042، 0/045 و 0/051 دارای بیشترین امتیاز هستند. با توجه به یافته‌های پژوهش، می‌توان گفت تحقق راهکارهای ارتقای بهره ­وری آب در گروه توجه هم­­زمان به تمامی مؤلفه و اتخاذ رویکرد همه‌جانبه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the situation of rural settlements in terms of key components of improving water productivity Case study: Rural of Qaleh Chai watershed in East Azerbaijan province

نویسندگان [English]

  • Mohsen Aghayari Hir
  • Mohammad Zaheri
  • Hosein Karimzadeh
  • Ali Majnouni- Toutakhane

Department of Geography and Rural Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran

چکیده [English]

The Qaleh Chai watershed as one of the watersheds of Lake Urmia has 36 rural settlements that are often active in agriculture. This area has been experiencing a reduction in available water for the past 20 years or so. Water scarcity has doubled the need to improve water productivity. The present study was conducted with the aim of forecasting water productivity in 36 rural settlements of the Qaleh Chai watershed. Data collection was in the form of a Delphi questionnaire with the participation of experts, which was analyzed with Micmac software. The number of components studied included 20 components affecting the promotion of water productivity. Data analysis led to the identification of 9 key components affecting the improvement of water productivity in the Qaleh Chai watershed. The most important key components identified are canal renewal, reducing irrigation time and increasing frequency, reducing the land area in steep areas, improving the quality of management and taking a comprehensive approach, transferring water from the source to the farm using Indoor canals, using of agricultural inputs with less water requirement, subsidies for sprinkler and drip irrigation, use of advanced equipment to reduce water consumption and improve villagers' water productivity skills respectively with scores 767, 766, 655, 654, 632, 609, 608, 541 and 496. The results of prioritizing the villages in terms of key components showed that the Harglan village, the Almalo village, and the Tutakhaneh village have the highest score (0.042, 0.045, 0.051), respectively. According to the research findings, It can be said that the realization of strategies to improve water productivity in the group is the simultaneous attention to all components and the adoption of a comprehensive approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water Productivity
  • Foresight
  • Watershed
  • Qaleh Chai
  • Rural Settlement
Aghayari Hir, M., Zaheri, M., Karimzadeh, H., Majnouni-Toutakhane, A., 2021. Analysis of Factors Affecting the Promotion of Water Resources Productivity in the Economy of Rural Areas Case: Qala-e-Chaie catchment, Journal of Space Economics and Rural Development 10(36), 1-22 (In Persian)
Altenburger, R., Ait-Aissa, S., Antczak, P., Backhaus, T., Barceló, D., Seiler, T.-B., de Alda, M.L., 2015. Future water quality monitoring-adapting tools to deal with mixtures of pollutants in water resource management. Science of the Total Environment 512, 540-551.
Bossio, D., Geheb, K., & Critchley, W., 2010. Managing water by managing land: addressing land degradation to improve water productivity and rural livelihoods. Agricultural Water Management 97(4), 536-542.
Commission, P., 2016. Rural water uses and the environment: The role of market mechanisms. Productivity Commission, Government of Australia Research Reports. 369 P.
De Fraiture, C., Perry, C., 2007. Why is agricultural water demand unresponsive at low price ranges?. Irrigation water pricing: The Gap Between Theory and Practice, 94-107.
Fatch, J. J., Manzungu, E., Mabiza, C., 2010. Problematising and conceptualising local participation in transboundary water resources management: The case of Limpopo river basin in Zimbabwe. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C 35(13-14), 838-847.
Fukushima, Y., 2007. Socio-economic activities and the balance between water resource supply and demand in the Yellow River basin, China. Paper presented at the Management (Proceedings of Symposium HS3006 at IUGG2007, Perugia, July 2007).
Gadanakis, Y., Bennett, R., Park, J., Areal, F.J., 2020. Improving productivity and water use efficiency: A case study of farms in England. Agricultural Water Management 160, 22-32.
Ghaffari Moghadam, Z., Moradi, E., Hashemi Tabar, M., Sardar Shahraki, A., 2021. An analysis of the water crisis in the agricultural sector of Sistan region in different scenarios: Futurology approach, Quarterly Journal of Agricultural Water Research 35(2), 201-216 (In Persian)
Githae, N., Farah, M., Masese, D., 2018. Factors Affecting the Sustainability of Community Rural Water Supplies in Sankuri Division, Garissa District, Kenya. International Journal of Contemporary Research and Review 9(10), 20662-20683.
Gricelda, H.F., Paúl, C.M., Niurka, A.M., 2018. Participatory Process for Local Development: Sustainability of Water Resources in Rural Communities: Case Manglaralto-Santa Elena, Ecuador Handbook of Sustainability Science and Research (pp. 663-676): Springer.
Hu, Z., Chen, Y., Yao, L., Wei, C., & Li, C., 2016. Optimal allocation of regional water resources: From a perspective of equity–efficiency tradeoff. Resources, Conservation and Recycling 109, 102-113.
Karbasi, A., Mohtashami, T., Alizadeh, A., Moghimi, Z., 2020. Investigating the factors affecting farmers' overdraft of groundwater resources in Zaveh-Torbat-Heydariyeh plain. Journal of Water Research in Agriculture 34 (4), 603-614 (In Persian)
Molden, D., Oweis, T., Steduto, P., Bindraban, P., Hanjra, M.A., Kijne, J., 2015. Improving agricultural water productivity: Between optimism and caution. Agricultural Water Management 97(4), 528-535.
Namara, R. E., Hanjra, M. A., Castillo, G. E., Ravnborg, H. M., Smith, L., Van Koppen, B., 2010. Agricultural water management and poverty linkages. Agricultural water management 97(4), 520-527.
Ohab Yazdi, S.A., Ahmadi, A., Nikoei, A., 2014. Using Economic Tools to Increase Water Productivity: A Case Study of Zayandrood Watershed, Journal of Iranian Water Resources Research 10 (1), 71-63.  (In Persian)
Qasemipour, E., & Abbasi, A., 2019. Assessment of agricultural water resources sustainability in Arid regions using virtual water concept: case of South Khorasan province, Iran. Water 11(3), 449.
Rezaei, M.R., Mohammadi. H., Karami., Ayatollah. H., 2012. A Study of Factors Affecting the Utilization of Water Resources and Its Sustainability in Different Geographical Conditions in Fars Province, Journal of Environmental 38(4), 78-67 (In Persian)
Sangtrash, A., Mirlatfi, M., Dehghani Sanij, H., 2021. The Impact of Agricultural Technologies on Improving Physical and Economic Productivity Indicators and Water Consumption Efficiency in the Eastern Basin of Lake Urmia. Journal of Agricultural Water Research 35(1), 35-46 (In Persian)
Scott, C. A., & Banister, J. M., 2008. The dilemma of water management ‘regionalization’in Mexico under centralized resource allocation. International Journal of Water Resources Development, 24(1), 61-74.
Taha, A.-W., Sharma, S., & Kennedy, M., 2016. Methods of assessment of water losses in water supply systems: a review. Water Resources Management 30(14), 4985-5001.
Xia, J., Zhang, S., Guo, J., Rong, Q., Zhang, G., 2015. Critical effects of gas exchange parameters in Tamarix chinensis Lour on soil water and its relevant environmental factors on a shell ridge island in China's Yellow River Delta. Ecological Engineering 76, 36-46.
Zeinali, B., Asghari Saraskanrud, S., 2016. Investigation of shoreline changes in the water level of Lake Urmia and its impact on urban and rural areas around the lake. Journal of Urban ecological research 6 (1) 9-20 (In Persian)
نشریه محیط زیست طبیعی
دوره 75، شماره 1
خرداد 1401
صفحه 136-149