نشریه محیط زیست طبیعی

بررسی تأثیر مدیریت عشایری بر تغییرات پوشش گیاهی مراتع قشلاقی سرگچ بیسیم مسجدسلیمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

2 بازنسشته مرکز آموزش و تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3 استادیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران

چکیده

به‌دلیل محدودیت‌های مدیریت دولتی، موضوع امکان‌سنجی واگذاری مجدد مدیریت مراتع به عشایر مطرح شده است. از این‌رو ورود به مسئله از مسیر متکی به تحقیق، منطقی تشخیص داده شد و مراتع قشلاقی سرگچ بیسیم مسجدسلیمان طایفۀ حموله از ایل بختیاری به‌عنوان پایلوت انتخاب شد تا تأثیر مدیریت عشایر بر تغییرات پوشش گیاهی در این منطقه آزموده شود. شاخص‌های مورد ارزیابی پوشش، ظرفیت، وضعیت، گرایش و درصد بهره‌برداری در دو مرحلۀ قبل از ورود و پس از خروج عشایر از مراتع تعیین شد. مراحل تحقیق به‌مدت سه سال از سال 1395 آغاز گردید . بدین منظور 20 پلات 1 متر مربعی‌، در طول دو ترانسکت 500 متری مستقر شده و با استفاده از شیوۀ نمونه‌برداری تصادفی-سیستماتیک، شاخص‌های تعریف‌شده محاسبه شد. نتایج تحلیل نشان داد که بیشتر پروانه‌داران فاقد دام بودند و در مقابل هیچ یک از دامداران حاضر در عرصه، پروانه نداشتند. همچنین نتایج ارزیابی‌های پوشش گیاهی نشان داد که وضعیت و گرایش مرتع قبل از ورود و بعد از خروج عشایر از مرتع در تیپ 1 به‌ترتیب متوسط و منفی و برای تیپ 2 ضعیف و منفی بود. به همین ترتیب ظرفیت در هکتار در طول دورۀ بهره‌برداری در هر دو تیپ کاهش یافت. درصد بهره‌برداری نیز در تیپ 1 در سال آخر افزایش یافت و در تیپ 2 کاهش محسوسی نشان داد. براساس نتایج تجزیۀ واریانس پارامترهای مختلف پوشش گیاهی، اثر سال‌های مختلف آماربرداری بر همۀ پارامترها در سطح 1 درصد معنی‌دار بود. برپایۀ مقایسۀ میانگین‌ها نیز مقدار تولید در سال اول 92/433و در سال آخر 72/833کیلوگرم در هکتار بود. ظرفیت مرتع نیز 0/2717 و 0/205 واحد دامی در هکتار و درصد بهره‌برداری نیز 41 و 45 درصد بود. در کل، تأثیر مدیریت مشارکتی تعریف‌شده در بهبود شرایط مراتع قشلاقی سرگچ بیسیم مسجدسلیمان ضعیف ارزیابی شد. همکاری ارگان‌های مرتبط با نمایندگان عشایری در کنار پیگیری جدی نمایندگان مذکور، نتایج سودمندتری برای مرتع و مرتعداران در پی خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The effect of the co-management system on the vegetation properties in the winter rangelands of Sargache-Bisim, Masjed-Soliman

نویسندگان [English]

  • Ali Mohebbi 1
  • Mohammad Hasanzadeh 2
  • Mahdi Ramezani 3

1 Assistant Professor, Rangeland Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

2 Retired Researcher, Research Center for Agriculture and Natural Resources, Khozestan, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

3 Assistant Professor, Faculty of Natural Resources and Environment, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran

چکیده [English]

Having considered governmental constraints, the feasibility assessment of reassigning the nomadic rangelands’ responsibility to the nomads is underway. Accomplishing a study investigating the given proposal, the winter rangelands of Sargache-Bisim in Masjed-Soliman city were selected as a pilot. The evaluated indicators were rangelands capacity, rangelands condition, trend, and percent of utilization before arrival as well as after the departure of the nomads from the rangelands. The study took three years starting in 2016. For this purpose, 20 plots of 1 square meter were installed alongside two 500-meter transects, and the rangelands capacity indexes were defined using systematic-random sampling. The grazing results showed that most licensees did not have livestock; on the contrary, the herders present in the area did not have grazing licenses. The vegetation assessments also showed that the condition and trend of the rangeland before entering and after leaving the nomads were moderate and negative in type I; weak and negative in type II, respectively. Similarly, the capacity per hectare decreased during the operation period in both types. Utilization percentage increased in type I while decreasing significantly in type II. Conducting ANOVA, the results approved the significance of treatment of year-to-year surveying on all the vegetation parameters at 0.01 level. Comparison of the means, net productions were 92.433 and 72.833 for the first and last years, respectively. Meanwhile, rangeland capacity and utilization percentage were respectively 0.2717 and 41%, and 0.205 and 45% for the first and for the last year. In general, the impact of the defined co-management system in improving the rangeland conditions of Sargache-Bisim winter rangeland in Masjed-Soliman city was evaluated as weak. The more related organizations cooperate with tribal representatives, the more lucrative outcomes are achieved for beneficiaries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transhumance
  • Co-management
  • Nomadic rangelands
Anonymous. 2016. Nomadic Affairs Management Site of Tehran Province. http://www.ashayertehran.ir. (In Persian).
Bajian, Gh., 2007. A Review of Pasture Management in Nomadic Society in the Past and Present, Changes, Challenges and Strategies, Iranian Journal of Range and Desert Research 14(4), 524-538. (In Persian)
Behzad, T., 2012. Grazing management. Forests, Rangelands and Watershed Management Organization, Rangeland Affairs Office. (In Persian)
 Child, B., Dalal-Clayton, B., 2004. Transforming approaches to CBNRM: Learning from the Luangwa experience in Zambia, in McShane, T.O., Wells, M.P. (Eds), Getting Biodiversity Projects to Work: Toward more Effective Conservation and Development, New York: Columbia University Press.
 Jones, B.T.B., Murphree, M.W., 2004. Community-based natural resource management as a conservation mechanism: Lessons and directions, in Child, B. (Ed.) Parks in Transition: Biodiversity, Rural Development, and the Bottom Line, London: Earthscan.
Mohebbi, A., Fayyaz, M., and Seyed Akhlaghi, S.J., 2017. Investigation of migration and rangeland management situation and feasibility study of its transfer to nomadic organizations (case study of Ardabil, Tehran, Khuzestan and Chaharmahal and Bakhtiari provinces). Final report of the project, Forest and Rangeland Research Institute.  450 p. (In Persian)
Mohebbi, A., Farzizadeh, Z., Rosemary. B. (2020). Assessment of the management of tribal people Range lands on the bases of grazing license (Case study: Tribal people of Tehran, Ardabil, Chaharmahalo Bakhtiiari and Khozestan provinces). Under study project. Unpublished. RIFR. 560 p. (In Persian)
Murphree, M.W., 2004. Communal approaches to natural resource management in Africa: From whence and to where?, Journal of International Wildlife Law and Policy 7, 203-16.
Nelson, F., Agrawal, A., 2008. Patronage or Participation? Community-based Natural Resource Management Reform in Sub-Saharan Africa, Development and Change 39(4), 557-85.
Neef, A., 2005. Participatory approaches for sustainable land use in Southeast Asia: An overview, in Neef, A., (Ed.), Participatory Approaches for Sustainable Land Use in Southeast Asia, Bangkok: White Lotus.
Ostrom, E., 2007. A diagnostic approach for going beyond panaceas, Proceedings of the National Academy of Sciences 104(39), 15181-187.
Poissonnet, M., Brudo, V., Dosso, M., ‌2006. La forêt protégée de Kakamega (Ouest Kenya) entre deux futurs immédiats: destruction annoncée ou gestion?. Cahiers Agricultures 15(5), 409-15.
Randrianalijaona, T.M., 2008. Gestion communautaire des ressources naturelles et développement durable, PhD, University of Antananarivo.
Seyed Akhlaghi, SJ, Mohebbi, A., Bunch Shafiei, Sh., 2020. Dust control studies of internal centers in Khuzestan province. Final report. Institute 550 p.
Vermeulin, C., 1997. Problématique de la décentralisation des forêts communautaires en forêt dense humide, Sud Est Cameroun, The African Rainforest and the Conservation of Biodiversity Workshop, Limbé, January. pp: 17-24.
Yousefi, M., Behbahani, N., 2014. Sustainable Management of Natural Resources Based on Participation of Local Communities (Successful Experience of International Project - RFLDL South Khorasan, Sarayan) Article Published on http://nrskh.ir/article (In Persian).
نشریه محیط زیست طبیعی
دوره 74، شماره 3
آذر 1400
صفحه 604-613