نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سمیه حدادی نیا ¹
• افشین دانه کار ²
• کورش عشقی ³
• علی اصغر درویش صفت ⁴
• محمد کابلی ⁵

¹ کارشناس ارشد محیط‌زیست، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران، ایران

² دانشیار گروه محیط‌زیست، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران، ایران

³ استاد دانشکدۀ صنایع، دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایران

⁴ استاد دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

⁵ دانشیار دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

گردشگری به‌مثابۀ صنعتی روبه‌رشد، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، به توجه خاص نیاز دارد. طی چند دهۀ اخیر، گردشگری متکی به طبیعت بیشترین رشد را در بین شاخه‌های گوناگون این صنعت داشته است و پیش‌بینی می‌شود این رشد با سرعت بیشتری ادامه یابد. تقاضا برای گردشگری در طبیعت برنامه‌ریزی همه‌جانبه و توجه به محیط‌زیست و جلوگیری از تخریب آن را ضروری ساخته است. هدف تحقیق حاضر برنامه‌ریزی گردشگری متکی به طبیعت در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی کشور است و شهرستان خاتم در جنوب استان یزد برای این تحقیق انتخاب شد. در گام نخست این تحقیق، از تجربیات جهانی و مطالعات داخلی برای دستیابی به مجموعه‌ای از معیارهای گزینش عرصه‌های طبیعت‌گردی استفاده شد. جمع‌بندی مطالعات فوق و تعیین معیارهای گزینش عرصه‌های طبیعت‌گردی در مناطق خشک و بیابانی با استفاده از روش دلفی انجام شد. این تلاش به معرفی 11 معیار و 29 زیرمعیار انجامید که هر معیار با تعیین درجۀ اهمیت و درصد اهمیت وزن‌دهی و اولویت‌بندی شد. هر معیار می‌توانست با یک تا چهار زیرمعیار و هر زیرمعیار با یک شاخص اندازه‌گیری و نقشه‌سازی شود. برای تعیین اقلیم آسایش گردشگری و محدودیت زمانی از زیرمعیارهای مربوط به اقلیم استفاده شد. برای زیرمعیارهای مکانی در محیط GIS نقشه‌های موضوعی تهیه شد و، با استفاده از روش ارزیابی چندمعیارۀ مکانی (SMCE) برای گزینش مکان‌های مناسب گردشگری طبیعی، چهار پهنۀ مناسب در منطقۀ مورد مطالعه شناسایی شدند. در مجموع، چهار پهنه با مساحتی برابر با 17 هزار و 278 هکتار، حدود 5 درصد منطقۀ مورد مطالعه، برای توسعۀ گردشگری طبیعی تعیین شدند. پهنه‌های فوق با روش TOPSIS و با تعیین فاصله با گزینۀ ایده‌آل فرضی و با استفاده از زیرمعیارهای مؤثر بر کیفیت گردشگری طبیعی اولویت‌بندی شدند. به این ترتیب، کوچک‌ترین پهنه بالاترین اولویت را به‌خود اختصاص داد. در این تحقیق، محدودیت حاکم بر فعالیت‌های گردشگری با پرسش از گردشگران متقاضی تفرج بیابانی تعیین و برای پهنه‌های منطقه در چارچوب گردشگری پایدار بیابانی توصیه شد.

کلیدواژه‌ها

• مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی
• ارزیابی چندمعیاره مکانی(SMCE)
• TOPSIS
• روش دلفی
• معیارهای محیط زیستی

عنوان مقاله [English]

Nature-based tourism zoning with consideration of environmental criteria

نویسندگان [English]

• Somayye Haddadinia ¹
• Afshin Danehkar ²
• Kourosh Eshghi ³
• Aliasghar Darvishsefat ⁴
• Mohammad Kaboli ⁵

¹ M.Sc. graduated in environmental, University of Tehran, Faculty of Natural Resources, Tehran, Iran

² Associate Professor, University of Tehran, Faculty of Natural Resources, Tehran, Iran.

³ Professor, Sharif University of Technology, Department of Industrial Engineering, Tehran, Iran.

⁴ Professor, University of Tehran, Faculty of Natural Resources. Tehran, Iran.

⁵ Associate Professor, University of Tehran, Faculty of Natural Resources, Tehran, Iran

چکیده [English]

Tourism as a growing industry needs special attention in developing countries. During last decades, nature based tourism has been growing faster than other tourism fields and it seems to grow even faster. Ever growing demand for nature based tourism emphasizes the necessity of a holistic planning for preserving environment against degradation. Objective of this study is to present a nature based tourism planning in arid and semi-arid areas. Khatam township in south of Yazd province was selected as case study. First, criteria for nature based planning were chosen from foreign and domestic literature. Then Delphi method was implemented for screening and prioritizing these criteria resulting in 11 criteria and 29 sub-criteria ordered based on percentage and degree of importance. Each criterion was measured or mapped by a number of one to four sub-criteria and each sub-criterion by one indicator. Sub-criteria referred to climate were used to determine tourism climate index and time constraints. Subjective maps were developed by spatial sub-criteria. Using Spatial Multi Criteria Evaluation (SMCE) to find proper fields for nature based tourism; four zones were chosen with a total area of 17278 (ha) which is equal to 5% of study area. Employing qualitative sub-criteria in TOPSIS method and distance to ideal solution was used for prioritizing zones. Results showed that the smallest zone has the highest priority. Constraints on tourism activities were developed on sustainable nature based tourism framework basis in arid and semi-arid areas using tourists demands projected in questionnaires.

کلیدواژه‌ها [English]

• Delphi method
• desert and semi-desert areas
• environmental criteria
• Khatam Township
• spatial multi-criteria evaluation
• TOPSIS
• Yazd province