نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• امیر محمد حبیبی ¹
• بنیاد احمدی ¹
• مهدی غلامعلی فرد ²
• سید محمود قاسمپوری ¹
• علی قرائی ³

¹ گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران.

² هیأت علمی گروه محیط زیست

³ گروه محیط زیست، منابع طبیعی و محیط‌زیست،دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

پناهگاه حیات وحش شیراحمد یکی از زیستگاه‌های کلیدی آهوی گواتردار (Gazella subgutturosa) در شمال شرقی ایران و واقع در استان خراسان رضوی است که تحت فشارهای محیطی و انسانی قرار دارد. این پژوهش با هدف ارزیابی مطلوبیت زیستگاه و شناسایی عوامل تعیین‌کننده پراکنش آهوی گواتردار در پناهگاه حیات‌وحش شیراحمد، از رویکرد ارزیابی چندمعیاره استفاده نمود. در این راستا، از معیارهایی شامل فاصله از پاسگاه محیط‌بانی، آبشخور، آبراهه، رودخانه، زون امن، جنگل، علفزار، جاده، مزارع، جاده خاکی، شوره‌زار و شیب بهره‌گیری شده است. نتایج نشان داد که مناطقی که در نزدیکی منابع آبی (آبشخور: وزن1753/0و رودخانه با وزن 1432/0) و پاسگاه‌های محیط‌بانی (وزن: 1975/0) قراردارند،از مطلوبیت بالاتری برخوردار هستند. ارزیابی صحت مدل‌ با شاخص Receiver Operating Characteristic، مقدار 82/0را نشان داد که بیانگر صحت بالای نقشه نهائی مطلوبیت زیستگاه است. نتایج تحلیل حساسیت معیارهای فاصله از رودخانه و شیب را به عنوان حساس‌ترین معیارها شناسایی کرد. ارزیابی صحت خروجی معیارهای حساس نشان داد که با افزایش درصد آنالیز حساسیت مطلوبیت زیستگاه نیز افزایش پیدا می‌کند. آزمون من-کندال و تایل-سن نشان دادند که روند تغییرات در گام افزایشی نشان‌دهنده مطلوبیت بیشتر مناطق شمالی و غربی نسبت به مناطق جنوبی و شرقی است. نتایج نشان داد منابع آبی، پوشش گیاهی و امنیت از عوامل مؤثر بر پراکنش آهوی گواتردار در منطقه هستند. بر این اساس، احداث آبشخورهای مصنوعی در بخش‌های مرکزی و غربی پناهگاه و استقرار پاسگاه‌های محیط‌بانی در نزدیکی روستاهای یحیی‌آباد و جلین پیشنهاد می‌شود. همچنین، تحلیل تغییر وزن معیارها بیانگر تأثیرپذیری نقشه‌های مطلوبیت زیستگاه از این تغییرات بود. این یافته‌ها می‌توانند به بهبود دقت ارزیابی زیستگاه و تدوین راهکارهای مؤثرتر در حفاظت و احیای جمعیت آهوی گواتردار کمک کنند.

کلیدواژه‌ها

• آهوی گواتردار
• مطلوبیت زیستگاه
• تحلیل حساسیت
• پناهگاه حیات‌وحش شیراحمد

عنوان مقاله [English]

Sensitivity Analysis of Weighting in Multi-Criteria Habitat Suitability Assessment for the Goitered Gazelle: A Case Study of Shirahmad Wildlife Refuge

نویسندگان [English]

• Amirmohammad Habibi ¹
• bonyad ahmadi ¹
• Mehdi Gholamalifard ²
• Seyed Mahmoud Ghasempouri ¹
• Ali Ghoraei ³

¹ Department of Environment, Faculty of Natural Resources and Marine Sciences, Tarbiat Modares University, Noor, Iran

² Noor

³ Department of Environment, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Birjand, Birjand, Iran

چکیده [English]

The Shirahmad Wildlife Refuge, located in Razavi Khorasan Province in northeastern Iran, is one of the key habitats for the Goitered Gazelle (Gazella subgutturosa), which is currently facing environmental and anthropogenic pressures. This study employed a multi-criteria evaluation (MCE) approach to assess habitat suitability and to identify the key factors influencing the distribution of Goitered Gazelles within the refuge. The criteria used in the model included distance from ranger stations, watering points, streams, rivers, core protection zones, forests, grasslands, roads, agricultural lands, dirt roads, salt flats, and slope. The results indicated that areas located near water sources—specifically watering points (weight: 0.1753) and rivers (weight: 0.1432)—as well as ranger stations (weight: 0.1975), demonstrated higher habitat suitability. Model accuracy, evaluated using the Receiver Operating Characteristic (ROC) curve, yielded a value of 0.82, confirming the high reliability of the final habitat suitability map. Sensitivity analysis identified distance from rivers and slope as the most influential criteria. The accuracy assessment of the sensitivity-adjusted outputs revealed that increasing the level of sensitivity analysis also enhanced habitat suitability scores. The Mann-Kendall and Theil-Sen trend analyses indicated an upward trend, with higher habitat suitability observed in the northern and western parts of the refuge compared to the southern and eastern regions. The results underscored the importance of water availability, vegetation cover, and security as major factors influencing the spatial distribution of Goitered Gazelles in the area. Accordingly, it is recommended to construct artificial watering points in the central and western parts of the refuge and to establish ranger stations near the villages of Yahyaabad and Jolein. Moreover, analysis of changes in criterion weights demonstrated the sensitivity of habitat suitability maps to such variations. These findings contribute to improving the accuracy of habitat evaluations and support the development of more effective strategies for the conservation and restoration of Goitered Gazelle populations.

کلیدواژه‌ها [English]

• Goitered Gazelle
• Habitat Suitability
• Sensitivity Analysis
• Shirahmad Wildlife Refuge