نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• معصومه حیدری ¹
• افشین دانه کار ²
• داوود مافی غلامی ³

¹ مهندسی محیط زیست طبیعی، دانشکده منابع طبیعی

² گروه مهندسی محیط زیست طبیعی، دانشکده منابع طبیعی، دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

³ گروه علوم جنگلی، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد.

چکیده

مدیریت فضایی سرزمین در برابر مخاطرات محیطی و تغییر اقلیم، مستلزم ارزیابی یکپارچه‌ی آسیب‌پذیری و تاب‌آوری در سیستم‌های اکولوژیک - اجتماعی و نیز شناخت خصوصیت دینامیکی این سیستم‌ها است. علی‌رغم وجود چارچوب و مدل‌های مفهومی متعدد در حوزه ارزیابی آسیب‌پذیری، فقدان مدل‌های جامع در تحلیل واکنش سیستم‌های زوجی در مقابل مخاطرات چندگانه و تعامل نقش مؤلفه‌های تأثیرگذار، محدودیت‌هایی در مدیریت فضایی سرزمین ایجاد نموده است. علاوه بر این، برخی ابهامات و خلأهای علمی قابل‌توجهی در پژوهش‌های مرتبط با این حوزه، همچنان مرتفع نشده است. بررسی پیشینه تاب‌آوری گویای این است که تاکنون بیش از چند دهه از معرفی چرخه پانارکی می‌گذرد و طی این دوره، علی‌رغم کاربرد متعدد این مفهوم، استفاده از آن در مدل‌های آسیب‌پذیری - تاب‌آوری عمدتاً در قالب مفاهیم توصیفی و انتزاعی باقی‌مانده است. با تعمیم نظریه چرخه پانارکی بر سیستم‌های زوجی در معرض تهدید، استنباط می‌گردد برنامه‌ریزی سرزمین یک فرایند پویا بوده و فاقد خصوصیت ایستایی است. در واقع سیستم‌های زوجی مکانیزم پویایی دارند که به‌صورت متمادی، چهار مرحله‌ی «بهره‌برداری»، «حفاظت»، «رهاسازی» و «سازمان‌دهی مجدد» را طی می‌کنند. در این پژوهش با تلفیق رویکردهای مخاطره - ریسک و تاب‌آوری اکولوژیک، مد‌ل‌های مفهومی جامعی جهت ارزیابی یکپارچهی آسیب‌پذیری - تاب‌آوری سیستم‌های زوجی، تدوین گردیده است؛ همچنین به‌منظور تصویرسازی تعاملات پیچیده بین اجزای سیستم‌های زوجی از مدل‌های دارای فرایند و ساختارهای چندبعدی و غیرخطی نسبت به تنش‌ها بهره‌ گرفته است. نتایج به‌دست‌آمده، ملاحظات قابل‌توجهی در مدیریت پایدار سرزمین به‌ویژه در شرایط بحرانی که برنامه‌ریزان ملزم به اتخاذ تصمیمات آنی برای تقویت تاب‌آوری در نقاط بحرانی فضایی - زمانی هستند، ارائه می نماید.

کلیدواژه‌ها

• مخاطرات چندگانه
• سیستم‌های اجتماعی-اکولوژیک
• چرخه پانارکی
• توسعه‌ی مدل‌های فضایی
• مدیریت پایدار سرزمین

عنوان مقاله [English]

Integrated Vulnerability-Resilience Assessment in Coupled Systems

نویسندگان [English]

• Masoumeh Heydari ¹
• Afshin Danehkar ²
• Davood Mafi-Gholami ³

¹ Department of Environmental Science, Faculty of Natural Resources

² Department of Environmental Science, Faculty of Natural Resources, University College of Agriculture & Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran.

³ Department of Forestry, Faculty of Natural Resources and Earth Sciences, University of Shahrekord

چکیده [English]

Spatial land management in response to environmental hazards and climate change requires an integrated assessment of vulnerability and resilience in social-ecological systems, as well as understanding the dynamic characteristics of these systems. Despite the existence of numerous frameworks and conceptual models in vulnerability assessment, the lack of comprehensive models in analyzing coupled systems' responses to multiple hazards and the interaction of influential components has created limitations in spatial land management. Furthermore, some significant scientific ambiguities and gaps in research related to this field remain unresolved. A review of resilience history indicates that more than several decades have passed since the introduction of the panarchy cycle, and during this period, despite multiple applications of this concept, its use in vulnerability-resilience models has largely remained in the form of descriptive and abstract concepts. By extending the panarchy cycle theory to threatened coupled systems, it can be inferred that land planning is a dynamic process lacking static characteristics. In fact, coupled systems have a dynamic mechanism that continuously goes through four stages of "exploitation," "conservation," "release," and "reorganization." In this research, by integrating hazard-risk and ecological resilience approaches, comprehensive conceptual models have been developed for integrated vulnerability-resilience assessment of coupled systems. Additionally, to visualize complex interactions between components of coupled systems, models with multidimensional and nonlinear processes and structures in relation to stresses have been utilized. The obtained results provide significant considerations in sustainable land management, particularly in critical conditions where planners are required to make immediate decisions to strengthen resilience at spatial-temporal critical points.

کلیدواژه‌ها [English]

• Multiple hazards
• Social-ecological systems
• Panarchy cycle
• Spatial model development
• Sustainable land management