نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سمن هاشمی ¹
• محمدرضا مجدزاده طباطبائی ²
• رضوان موسوی ندوشنی ³

¹ فارغ التحصیل کارشناسی ارشد، مهندسی عمران- مهندسی رودخانه، پردیس فنی و مهندسی شهید عباسپور، دانشگاه شهید بهشتی

² استادیار پردیس فنی و مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی.

³ عضو هیئت علمی دانشکده علوم و فنون دریایی دانشگاه آزاد واحد تهران شمال.

چکیده

در دهه‌های اخیر، جمعیت قزل‌آلای خال‌قرمز رودخانه‌های حوزه لار بدلیل تنظیمات رودخانه‌ای و تاثیر آن بر مورفولوژی رودخانه، کاهش یافته است. در حال حاضر با توجه به شرایط کم آبی در کشور، شدت اثرات تنظیم جریان بر جمعیت‌های موجودات نهرها و ارزش‌های اکولوژیک خاص در سرشاخه‌های لار، ارائه مدل‌های ارزیابی زیستگاهی و پیش‌بینی پاسخ‌های اکولوژیک رودخانه به تغییرات طبیعی و مصنوعی ایجاد شده، امری ضروری بنظر می‌رسد که می‌تواند در ارائه روش‌های مدیریت بهره‌برداری از این رودخانه مورد استفاده قرار گیرد. لذا در این مطالعه، با ایجاد ارتباط بین فرآیندهای هیدرولوژیک، هیدرولیک، مورفولوژیک و اکولوژیک، ارائه روشی تحلیلی و کاربردی جهت ارزیابی زیستگاه‌های قزل‌آلای خال‌قرمز مورد نظر قرار گرفت. پس از انجام بازدید صحرایی و اندازه-گیری‌های لازم، با استفاده از فرمول شیلدز، آستانه‌های تنش برشی بی‌بعد شامل آستانه دبی زیست محیطی، آستانه دبی مقطع پر و آستانه دبی رسوبی، در هر یک از رودخانه‌های لار، دلیچای و سفیدآب محاسبه گردید. سپس با استفاده از محاسبه آستانه‌های تنش برشی بی‌بعد رودخانه‌، تاثیر تغییر دبی بر پراکنش و فراوانی آبزیان در پاسخ به تغییرات مورفولوژیک رودخانه، مورد بررسی قرار گرفت. همچنین در ایستگاه‌های مورد مطالعه، دبی جریان در محدوده آستانه دبی زیست محیطی و آستانه دبی رسوبی، طی فعالیت‌های زیستی وابسته به تکثیر، دبی زیستی مشخص گردید، در صورتیکه دبی جریان بیشتر از آستانه دبی زیست محیطی، طی فعالیت‌های زیستی دوران رشد، دبی زیستی در نظر گرفته شد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که دبی جریان، هندسه مقطع عرضی و اندازه مواد بستر، می‌تواند بر فعالیت‌های زیستی و چرخه زندگی قزل‌آلای خال قرمز، مؤثر باشد و تنظیم نامناسب جریانات رودخانه‌ای می‌تواند منجر به حذف تدریجی این آبزی از اکوسیستم‌های مذکور گردد.

کلیدواژه‌ها

• ارزیابی زیستی رودخانه
• تنش برشی بی‌بعد
• زیستگاه
• قزل‌آلای خال‌قرمز

عنوان مقاله [English]

Brown trout functional flows range, based on morphologic and physical habitat parameters in Lar Headwaters

نویسندگان [English]

• Saman Hashemi ¹
• M. R. M. Tabatabai ²
• Rezvan Mousavi Nadoushani ³

² Assistant Professor, Technical and Engineering College of Abbaspour, ShahidBeheshti University.

³ Faculty Member of Marine Science and Technology Department, Islamic Azad University North Tehran Branch.

چکیده [English]

In recent decades, brown trout populations have been declining due to river regulation and its impact on river morphology along Lar River downstream of Lar Dam located near Tehran. Currently, due to water scarcity in the country, intensity of water regulation impacts on aquatic population of streams and specific ecologic values in tributaries of Lar River, it is necessary to present a habitat assessment model to predict ecologic response of the river to natural and man-induced changes by which can be applied to strategic management of the river. Hence, in this research,an analytically applied approach is adopted to assess brown trout population by creating relation among hydrologic, hydraulic, morphologic and ecologic processes. After field work and required measurements, Shields function was applied to derive dimensionless shear stress for minimum environmental flow, bankfull discharge and critical discharge for initiation of sediment transport for Lar, Dalichai and Sefid-Ab rivers. Then, dimensionless shear stress for initiation of the bed sediments was used to investigate effects of discharge variation on frequency and distribution of aquatic life in response to morphologic changes. It was found that when water discharge is in the range of discharge corresponding to environmental flow threshold and critical discharge for sediment motion, it is identified functional discharge for bed occupation while water discharge greater than critical discharge for sediment motion is also considered functional discharge for bed preparation. Results obtained from this research, suggest that water discharge, cross-sectional geometry and bed material size could be effective on ecologic functions and life cycle of brown trout fish and inappropriate river regulation may lead to gradual elimination of that from river ecosystem.

کلیدواژه‌ها [English]

• River habitat assessment
• dimensionless shear stress
• Habitat
• brown trout fish